Cultuurfilosofie: Inleiding

Cultuurfilosofie: inleiding

1. Cultuur en cultuurfilosofie

De betekenis(sen) van het woord �cultuur’

Cultuur is een woord dat vele betekenisnuances heeft en naar zeer uiteenlopende fenomenen verwijst. In verschillende contexten wordt telkens op een andere, specifieke betekenisnuance van dit woord gealludeerd: men houdt een pleidooi voor de integratie van een verwijzing naar de Europese / Westerse / christelijke cultuur in de Europese grondwet; men komt op voor of tegen een multiculturele samenleving; men beroept zich fier op het feit dat men cultuur heeft, of men maakt met allerlei tekens duidelijk dat men behoort tot een bepaalde subcultuur; men schrijft een kritisch essay over de hedendaagse cultuur; men onderneemt een cultuurreis; men leest regelmatig de cultuurpagina’s van kranten of tijdschriften; …. Bij elk van die betekenisnuances kan men bovendien de meest uiteenlopende fenomenen op het oog hebben: wie verwijst naar de Europese cultuur, kan daarbij bijvoorbeeld uitsluitend een canon voor ogen hebben van uitzonderlijke (in de regel) richtinggevende intellectuele of artistieke prestaties uit de geschiedenis van Europa, of een min of meer articuleerbaar geheel van normen en waarden, of een bepaalde mentaliteit, een specifieke manier van leven, een bepaalde gedragswijze, een traditie, …

Die talrijke betekenisnuances en verwijzingen hangen echter onderling samen. Aan het woord �cultuur’ komt een algemene betekenis toe waarvan die nuances specificaties zijn. Die algemene betekenis kan met de volgende formuleringen worden omschreven: cultuur (in het enkelvoud) is de in alle menselijke activiteiten aanwezige functie vorm te geven aan het leven; cultuur verwijst naar het geheel (de totaliteit) van de door de mens ge(re)produceerde menselijke leefwereld; in dat geheel komt globaal de manier tot uitdrukking van de wijze waarop de mens zijn leven (zichzelf, de andere(n), de wereld) verstaat. Cultuur is met andere woorden geen woord dat onlosmakelijk verbonden is met een specifiek, afgrensbaar domein van het leven van de mens of met een specifieke menselijke gedragswijze. Cultuur is veeleer overal waar mensen leven – en waar mensen leven, daar is er altijd sprake van cultuur. Cultuur is het door de mens zelf ge(re)produceerde meerdimensionale, gelaagde en veelvormige �format’ waarin het menselijke leven zich altijd al voltrekt.

Vanuit deze algemene betekenis van het woord �cultuur’ dient het spreken over verschillende culturen begrepen te worden. Historisch (bijvoorbeeld de middeleeuwse cultuur), geografisch (bijvoorbeeld de Latijns-Amerikaanse cultuur) en sociologisch (bijvoorbeeld de verschillende subculturen in een samenleving) gezien geven mensen aan hun leven op uiteenlopende manieren gestalte. Cultuurverschillen zijn daarbij de dragers van de verschillende wijzen waarop mensen collectief het menselijke leven verstaan. Collectiviteit verschijnt hier als een bijkomende voorwaarde om van (een) cultuur te spreken: een bepaalde cultuur is een door een historisch, geografisch of sociologisch afgrensbare groep van mensen gedeelde